Աստղագիտություն

Շատ դարեր պահանջվեցին պարզելու համար, թե երկնային մարմինների որ շարժումներն են իրական, և որոնք՝ թվացյալ: Օրինակ՝ մեզ թվում է, թե Արեգակը ծագում է, շարժվում երկնքում և մայր մտնում, սակայն իրականում Արեգակի շուրջը պտտվում է Երկիրը: Մինչև XVI դարը գրեթե բոլորը համոզված էին, որ Երկիրն անշարժ է և գտնվում է Տիեզերքի կենտրոնում, իսկ երկնային մարմինները պտտվում են Երկրի շուրջը: 1540-ական թվականներին լեհ գիտնական Նիկոլայ Կոպեռնիկոսը առաջ քաշեց Տիեզերքի արեգակնակենտրոն կառուցվածքի տեսությունը, ըստ որի`   Երկիրը և մյուս մոլորակները պտտվում են Արեգակի շուրջը և կազմում են Արեգակնային համակարգը: 1608 թ-ին, երբ Հանս Լիպերսգեյը ստեղծեց աստղադիտակը, պարզվեց, որ Արեգակն ավելի քան միլիոն անգամ մեծ է Երկրից, իսկ աստղերը նույնպիսի շատ ջերմ, ինքնալուսարձակող գազային հսկա գնդեր են, ինչպես և Արեգակը:

 

Ժամանակակից աստղագետներն աստղային երկինքը դիտարկում են խոշոր աստղադիտարաններում տեղակայված գիտության վերջին նվաճումներով սարքավորված աստղադիտակներով: Աստղերն ու գալակտիկաներն արձակում են ոչ միայն լույս, այլև ճառագայթման այլ տեսակներ, օրինակ՝ ռենտգենյան ճառագայթներ ու ռադիոալիքներ: Աստղագետները ճառագայթման այս տեսակները գրանցում են շատ բարդ աստղադիտակներով, տիեզերական արբանյակներով և այլ հատուկ սարքավորումներով:

 

Մաթեմատիկական բարդ հաշվարկները կատարվում են համակարգիչներով, որն զգալիորեն հեշտացնում է դիտարկումների արդյունքների մշակումը: Տիեզերական տարածություններում հեռավորություններն այնքան վիթխարի են, որ դրանք անիմաստ է չափել կիլոմետրերով: Այդ նպատակով օգտագործում են հատուկ չափի միավոր՝ լուսային տարի: Դա այն հեռավորությունն է, որ լույսն անցնում է 1 տարում և հավասար է 9,5 .1012 կմ:

XX դարի 2-րդ կեսից, տիեզերագնացության զարգացմամբ, Երկրի արհեստական արբանյակներում և տիեզերանավերում տեղադրված աստղագիտական սարքերը հնարավորություն տվեցին ուսումնասիրել Տիեզերքը Երկրի մթնոլորտի սահմաններից դուրս: Մթնոլորտը, որը կլանում է երկնային մարմիններից եկող բազմաթիվ ճառագայթներ, տիեզերական ուղեծրերում դիտումներին չի խանգարում: Ահա թե ինչու աստղագետները կարողացան ստանալ Տիեզերքի մասին նոր, արժեքավոր տվյալներ:

 

ՀՀ տարածքում պահպանվել են հին մշակույթի նյութական շատ հուշարձաններ, որոնք վկայում են, որ դեռևս հեռավոր անցյալում մեր նախնիները նույնպես զբաղվել են աստղագիտությամբ: Սիսիանից 3 կմ հեռավորության վրա հայտնաբերվել են նախապատմական կառույցի մնացորդներ, որոնք բաղկացած են օրինաչափ կանգնեցված բազմաթիվ քարերից՝ շատերի վերին մասում կլոր անցքերով: Հետազոտությունները պարզել են, որ ավելի քան 7500 տարի առաջ այդտեղ ակտիվորեն գործել է Քարահունջի հզոր աստղադիտարանը: Գեղարքունիքի մարզում հայտնաբերված ավելի քան 3 հազարամյակի վաղեմության 2 ժայռապատկերների վրա պատկերված են Առյուծ, Կարիճ և Աղեղնավոր համաստեղությունները, մեկ այլ բեկորի վրա՝ Արեգակը, Լուսինը և անզեն աչքով տեսանելի 5 մոլորակները: Ըստ պատմական և հնագիտական տվյալների՝ դեռևս մ. թ. ա. I հազարամյակի կեսերից հայերը սկսել են օգտվել լուսնային, ապա՝ արեգակնային օրացույցից: Սկսած V դարից՝ պահպանվել են հայերեն գրավոր վկայություններ աստղագիտական բնույթի աշխատությունների մասին: 

 

Որպես գիտություն՝ աստղագիտությունը Հայաստանում ձևավորվել է VII դարից՝ Անանիա Շիրակացու աշխատությունների շնորհիվ: Միջին դարերում իրենց աստղագիտական-տոմարագիտական աշխատություններով աչքի են ընկել Հովհաննես Սարկավագը (XI–XII դարեր), Հովհաննես Երզնկացին (XIII դար), Հակոբ Ղրիմեցին (XIV–XV դարեր) և այլք: XVIII դարում կազմվել է հայկական առաջին աստղագիտական տպագրական քարտեզը՝ «Աստղալից երկինքը», որը զետեղված է Մխիթար Սեբաստացու «Բառգիրք հայկազյան լեզվի» (1749 թ.) գրքում: XIX դարում Վենետիկի Սուրբ Ղազար կղզում աստղագիտական հետազոտություններ են կատարել Մխիթարյան միաբանության գիտնականները: