Դասական դարաշրջանի Հունական մշակույթը

Զևսը օլիմպիական աստվածների հայրն էր, կյանքի արարիչը, երկնքի, լույսի, արդարության աղբյուրը: Ուներ նաև պատժիչ գործառույթ. շանթերով սաստում էր կարգազանցներին: 

Հերան ընտանիքի, մայրության, բարոյական մաքրության դիցուհին էր, Զևսի կինը:

Ապոլոնը Արեգակի, լույսի, ճշմարտության, գուշակության, բժշկության դիցն էր: Հովանավորում էր գիտությունները, արվեստները և արհեստները:

Ափրոդիտեն գեղեցկության ու սիրո դիցուհին էր:

Աթենասը իմաստության, ճարտարության և արհեստների դիցուհին էր:

Արտեմիսը Լուսնի դիցուհին էր, բույսերի ու կենդանիների հովանավորը:

Դեմետրան մայր հողի և պտղաբերության դիցուհին էր:

Հեփեստոսը կրակի, դարբնության և ճարտարության դիցն էր:

Հերմեսը Զևսի բանբերն էր: Նախապես հոտերի և հովիվների, ապա նաև ճանապարհների և առևտրականների պահապանն էր:

Արեսը ռազմի դիցն էր:

Դիոնիսոսը պտղաբերության, խաղողի որթի, գինու և զվարճանքի դիցն էր: Հովանավորում էր թատրոնը:

Պոսեյդոնը գետերի, լճերի, ծովերի և օվկիանոսների տիրակալն էր, նավագնացների հովանավորը:

Բացի օլիմպիական ընտանիքի աստվածներից՝ կային բազմաթիվ ոգիներ, հերոսներ, որոնց հույները նույնպես պաշտում էին:

 

Կրթությունը

 

Ք.ա. VIII դ. Հունաստանում սկզբնավորվեց գրավոր մշակույթը: Հույները փյունիկեցիներից փոխ առան այբուբե նը և հարմարեցրին իրենց լեզվին՝ ստեղծելով 22 տառից կազմված այբուբեն: Գրառումները կատարվում էին մոմածածկ տախտակների կամ պապիրուսների վրա: Ստեղծվեցին առաջին գրքերը:

Արխաիկ դարաշրջանում գրաճանաչ մարդկանց մեծ պահանջ առաջացավ: Պոլիսներում սկսեցին պետական ծախսե ով բացել տարրական դպրոցներ: Երեխաներին սովորեցնում էին գիր, հաշիվ, սրբազան երգեր ու ծեսեր: Ք.ա. V դ. Հունաստանում գրաճանաչության մակարդակը բավականին բարձր էր:

Հետագայում հայտնվեցին նաև բարձր տիպի դպրոցներ: Դրանք մասնավոր էին, պատկանում էին հանրաճանաչ իմաստասերներին: Այդպիսիք էին Պլատոնի ակադեմիան և Արիստոտելի լիկեոնը: Իմաստասերներն իրենց աշակերտներին գիտելիքներ էին տալիս բնության և հասարակության մասին:

 

Գրականությունը և թատրոնը

 

Գրականությունը ձևավորվել է հնագույն առասպելների և ասքերի հիման վրա: Կային աստվածներին և հերոսներին նվիրված շարքեր: Հատկապես մեծ տարածում ուներ ասքերի այն շարքը, որը պատմում էր Տրոյայի դեմ աքայացիների մղած տասնամյա պատերազմի մասին: Ք.ա. VIII դարում դրանք վերամշակել է վիպասաց Հոմերոսը, և ծնունդ են առել «Իլիական» ու «Ոդիսական» պոեմները: Դրանք համաշխարհային գրականության գլուխգործոցներ են:

Արխաիկ դարաշրջանում ձևավորվեց գրականության մի նոր ժանր՝ քնարերգությունը: Քնարի նվագակցությամբ բանաստեղծները կարդում էին իրենց ստեղծագործությունները, որոնք սիրո և տառապանքի, հրճվանքի և հիասթափության, հավատարմության և խարդավանքի մասին էին:

Նույն դարաշրջանում Դիոնի սոսաստծուն նվիրված ծիսակատարություններից ծնվեց թատրոնը: Հունական թատրոններում բեմադրվում էին ողբերգություններ (տրագեդիա) և կատակերգություններ (կոմեդիա):

Ներկայացումների համար սկսեցին կառուցել կիսաշրջանի տեսքով հատուկ շինություններ, որոնք կոչվեցին ամֆիթատրոններ:

Ք.ա. V դարի խոշորագույն ողբերգակներից են Էսքի լեսը, Սոփոկլեսը, Էվրիպիդեսը:

 

Արվեստը 

 

Հունաստանում հատկապես զարգացած էին ճարտարապետու թյունն ու քանդակագործությու նը: Համաչափության սկզբունքով հույն վարպետները ստեղծում էին բազում շինություններ: Շաղախ չէին օգտագործում, խոշոր քարերը՝ մարմար, կրաքար, բազալտ, մշակում էին մեծ ճշգրտությամբ և դնում իրար վրա: Ճարտարապետական մեծարժեք շինություններ էին ստեղծվում բոլոր զարգացած պոլիսներում:

 

Մարմնակրթությունը

 

Մարմնական դաստիարակությունը հույների կյանքի անբաժանելի մասն էր: Նրանց կարծիքով՝ մարդը պետք է ձգտեր կատարելության ինչպես մտավոր, այնպես էլ մարմնական զարգացման գործում: Կառուցում էին գիմնազիոններ, որտեղ մարդիկ զբաղվում էին տարբեր մարզաձևերով՝ վազք, կռփամարտ, նետաձգություն, ձիավա րություն և այլն: Շուտով սկսեցին կազմակերպել տեղական և համահունական մրցումներ:

Դրանցից ամենաճանաչվածը աստվածների պատվին կազմակերպվող օլիմպիական խաղերն էին: Առաջին օլիմպիական խաղերը անցկացվել են Ք.ա. 776 թվականին Հարավա յին Հունաստանի Էլիդա երկրամասում: Խաղերը կազմակերպվում էին չորս տարին մեկ անգամ: Այդ ընթացքում Հունաստանում Սկավառականետորդը հռչակվում էր համընդհանուր խաղաղություն:

 

Աղբյուր`   www.lib.armedu.am