Ընտրական համակարգերի հիմնական տեսակները

Համամասնական ընտրական համակարգերի պայմաններում ընտրությունները անց են կազվում կուսակցական ցուցակներով: Այս դեպքում ընտրողները իրենց ձայնը տալիս են առանձին կուսակցությունների և ըստ այդ ձայների տոկոսային հարաբերակցության կուսակցությունները տեղ են զբաղեցնում խորհրդարանում: Գործում է համամասնական ընտրական համակարգի 2 տարբերակ: Առաջինի դեպքում կուսակցություններն իրենք են ձևավորում իրենց ընտրացուցակները ըստ հերթականության: Երկրորդ դեպքում ընտրողները հնարավորություն են ունենում որոշելու համամասնական ցուցակի հերթականությունը: Այս քվեարկությունը կոչվում է ռեյտինգային կամ վարկանշային քվեարկություն, որի օգնությամբ որոշվում է ցուցակի մեջ գտնվող մարդկանց հեղինակությունը: Հաջորդ ընտրական համակարգը մեծամասնական կամ մաժորիտար ընտրական համակրգն է: Այս համակարգը ունի 2 տեսակ՝

Բացարձակ մեծամասնական համակարգի դեպքում թեկնածուներին հարկավոր է հավաքել 50%+1 ձայն, իսկ հարաբերական մեծամասնականի դեպքում հաղթող է ճանաչվում այն թեկնածուն, ով հավաքել է առավել թվով քվեներ: Այս համակարգը կոչվում է նաև պլյուրալիստական ընտրական համակարգ: Որպես կանոն, այս դեպքում ընտրությունները անց են կացվում 1 փուլով: բացարձակ մեծամասնականի դեպքում հնարավոր է նաև ընտրությունների երկրորդ փուլի անցկացում, որի դեպքում երկրորդ փուլ են անցնում առավել թվով քվե ստացած 2 թեկնածուները: Իսկ արդեն երկրորդ փուլում հաղթող է ճանաչվում ձայների առավել թիվ ստացած թեկնածուն: Մեծամասնական ընտրակարգը հիմնականում կիրառվում է նախագահական ընտրությունների ժամանակ, իսկ որոշ դեպքերում նաև Խորհրդարանական ընտրություններում: Խառը ընտրակարգերը նույնպես հաճախ են կիրառվում: Այս դեպքում ընտրությունները անց են կացվում ինչպես համամասնական, այնպես էլ մեծամասնական կարգով: ՀՀ-ում Խորհրդարանական ընտրություններում գործում է խառը ընտրական համակարգը, նախագահական ընտրությունների համար՝ բացարձակ մեծամասնական ընտրական համակարգը, իսկ ՏԻՄ ընտրությունների պարագայում՝ պլյուրալիստական համակարգը: Բացառություն են կազմում միայն Երևանի ավագանու ընտրությունները, որտեղ գործում է համամասնական ընտրակարգը և Երևանի ավագանին ձևավորվում է ընտրություններին մասնակցած և որոշակի արգելքներ հաղթահարած կուսակցություններից: Այս ընտրական համակարգերը ունեն ինչպես իրենց առավելությունները, այնպես էլ թերությունները: Համամասնական ընտրակարգի առավելություններից է այն, որ այս դեպքում հասարակության տարբեր շերտերը՝ էթնիկական, կրոնական կամ ազգային փոքրամասնությունները հնարավորություն են ստանում ներկայացված լինել պառլամենտում: Համամասնական կարգով ընտրությունները ավելի ռեալ են արտացոլում հասարակական տրամադրությունները և ընտրողների քաղաքական նախասիրությունները: Համամսանական ընտրակարգը թույլ է տալիս ձևավորել բազում անկախ կուսակցություններ, որոնք միմյանցից հարաբերականորեն անկախ են և ապահովում են իրական քաղաքական բազմակարծություն տվյալ երկրում: Միաժամանակ համամասնական ընտրական համակարգը ունի նաև որոշ թերություններ: Նախ այս դեպքում որոշակի պայմաններում էապես դժվարանում է կառավարության ձևավորման գործը, հատկապես այն դեպքում, երբ որևիցե կուսակցություն չի կարողանում մեծամասնություն ստանալ: Կառավարությունը ձևավորվում է կոալիցոն սկզբունքներով, և շատ հաճախ այդ երկրներում կառավարությունները անկայուն են և հաճախ են հրաժարական տալիս: Համամասնական ընտրական համակարգերում բավականաչափ թույլ է արտահայտված պատգամավոր-ընտրող կապը, քանի որ այս դեպքում ընտրողները ձայնը տալիս են կուսակցությանը, այլ ոչ թե կոնկրետ թեկնածուների, և պատգամավորները ստիպված չեն լինում մշտական կապ պահել ընտրողների հետ: Մեծամասնական ընտրակարգը լավ ե նրանով, որ հնարավորություն է տալիս ձևավորել որակյալ մեծամասնություն և գործադիր իշխանության ղեկին ունենալ ժողովրդի վստահությունը վայելող անձի: Հարաբերական մեծամասնական ընտրակարգի դեպքում կարող են ձևավորվել քաղաքական զարգացման ռեալ այլընտրանքներ և 2 կուսակցությունների միջև կարող է ընթանալ ռեալ պայքար իշխանությունների համար: Պլյուրալիստական ընտրահամակարգի գործունեության դեպքում ձևավորվում է երկկուսակցական համակարգ: Թերություններից կարելի է մատնանշել այն, որ հատկապես պառլամենտական ընտրությունների ժամանակ թեկնածուները կարող են ուշադրություն դարձնել ներքին հիմնախնդիրներին, ուշադրությունից դուրս թողնելով երկրի զարգացման ռազմավարական ուղղությունները: Բացի այդ հարաբերական մեծամասնական ընտրությունների դեպքում հասարակական կարծիքի փոփոխությունները ավելի դժվար են արտացոլվում: Խառը ընտրական համակարգը որպես առավելություն ունի հետևյալ գծերը.

ՀՀ-ում պառլամենտի ընտրությունների ժամանակ այժմ գործում է խառը ընտրական համակարգ՝ 90/41 հարաբերակցությամբ: